Հայաստանից իրականացվող արտահանումների մասին վերլուծություն
Արտահանումը երկրի տնտեսական աճի կարևորագույն գործոններից է։ Այն հատկապես կարևոր է փոքր տնտեսություն ունեցող երկրների համար, քանի որ ձեռնարկատերերին հնարավորություն է տալիս մեծացնել արտադրության ծավալները՝ պայմանավորված վաճառքի մեծ շուկայի առաջացմամբ, ինչն իր հերթին հանգեցնում է տնտեսական աճի։ Հայկական արտադրանքի արտահանումը և ընդհանրապես Հայաստանից արտահանումը մեծ նշանակություն ունի ՀՀ զարգացման համար։
Արտաքին առևտրի դերը երկրի տնտեսության մեջ
Որպես կանոն, զարգացող երկրների կառավարությունները արտահանման խթանումը համարում են տնտեսական աճի գործընթացի ամենակարևոր քայլը։ Եկեք մանրամասն նայենք մեխանիզմներին.
- Արտադրողականության բարձրացում․ Առաջանում է պահանջարկ, որի արդյունքում ավելանում են արտադրական հզորությունները, ինչը շահավետ է ինչպես արտադրողների, այնպես էլ ամբողջ պետության համար։
- Արտարժույթի ներհոսք. Բոլոր միջազգային պայմանագրերը վճարվում են արտարժույթով, որն անհրաժեշտ է ներմուծման, վճարային հաշվեկշռի հավասարակշռության խնդիրների լուծման, արտաքին պարտքի մարման համար:
- Երկրի ճանաչում․ Միջազգային առևտրային շուկայում հայտնվելը մեծացնում է երկրի արտահանումը և ավելանում են նաև վերը բերված գործընթացները։
Հայաստանում արտահանումն, իհարկե, աշխատում է նույն մեխանիզմներով, ինչպես ամենուր։ Այն տարբերությամբ, որ կան որոշ գործոններ, որոնք ինչպես դրական, այնպես էլ բացասաբար են ազդում արտաքին առևտրի վրա։
Անբարենպաստ գործոններ
Դիտարկենք այն անբարենպաստ գործոնները, որոնք ազդում են Հայաստանից արտահանման քանակի վրա.
1. Տարածք։ Հայաստանը բավականին փոքր երկիր է, որը գտնվում է լեռնային շրջանում, առանց ելքի դեպի ծով։ Դրանք ուղղակիորեն ազդում են արտահանվող ռեսուրսների քանակի վրա:
2. Գտնվելու վայրը։ Ելնելով երկրի աշխարհագրական դիրքից, կան որոշակի դժվարություններ այլ երկրներ ապրանքների տեղափոխման հարցում, ինչը, բնականաբար, բացասաբար է անդրադառնում Հայաստանի արտահանման վրա։
Ռազմաքաղաքական անկայունություն։ Արցախյան հակամարտությունն ուղղակիորեն և անուղղակիորեն ազդում է Հայաստանի տնտեսության և քաղաքական կառուցվածքի վրա, ինչը նվազեցնում է երկրի ներդրումային գրավչությունը։
Բարենպաստ գործոններ
Ավելի մանրամասն դիտարկենք այն գործոնները, որոնք բարենպաստ ազդեցություն են ունենում Հայաստանից արտահանման վրա.
1. Հայկական սփյուռք։ Ապահովված են ոչ միայն առևտրային կապերը հայկական սփյուռքի հետ, այլ նաև փոխանցումները (արտերկրից դրամական փոխանցումները ՀՀ):
2. Անդամակցություն ԵԱՏՄ-ին՝ միությանը Հայաստանի մասնակցության և անդամ երկրների միջև առևտրատնտեսական հարաբերությունների համար օպտիմալ պայմանների ստեղծման շնորհիվ վերջին տարիներին Հայաստանի արտահանումը զգալիորեն աճել է։
2022 թվականի առաջին կիսամյակում ԵԱՏՄ երկրների հետ փոխադարձ առևտուրը նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ աճել է 52,5%-ով կամ 1,7 մլրդ դոլարով։ Հայաստանի արտահանումն այս ուղղությամբ աճել է 48,9%-ով։
3. Առևտուր ԵՄ երկրների հետ. երկրի ընդհանուր առևտրի շուրջ 26.7%-ը առևտուր է իրականացնում ԵՄ-ի հետ՝ ԵՄ-ն դարձնելով Հայաստանի ամենամեծ արտահանման շուկան: Հատկապես դրական առումով երկրների միջև առևտրային հարաբերությունները զարգացան 2018 թվականին Հայաստանում տեղի ունեցած հեղափոխությունից հետո՝ պայմանավորված նույն ժողովրդավարական արժեքների կիսմամբ, ինչը միայն դրականորեն է ազդում երկրի իմիջի վրա և բարելավում Հայաստանի արտահանումը։
Հայկական սփյուռք
Առանձին-առանձին պետք է դիտարկել, թերևս, երկրի տնտեսության մեջ ամենակարևոր ասպեկտը, որն ուղղակիորեն ազդում է Հայաստանի արտահանման վրա։
Հայոց ցեղասպանությունը և ղարաբաղյան հակամարտությունը հանգեցրել են բազմաթիվ հայերի տեղափոխությանը այլ երկրներ։ Այսպիսով, աշխարհի հայերի ընդհանուր թիվը կազմում է 10-15 միլիոն, մինչդեռ բուն Հայաստանի բնակչությունը 3 միլիոն է։
Հայկական սփյուռքի ամենամեծ թվով ներկայացուցիչներ ապրում են Ռուսաստանի Դաշնությունում (2,2 մլն մարդ) և ԱՄՆ-ում (1,4 մլն մարդ); Ֆրանսիայում, Ուկրաինայում, Սիրիայում, Լիբանանում և Արգենտինայում՝ յուրաքանչյուր երկրում ավելի քան 120 հազար հայ։
Արդյունքում այս երկրների հետ արտաքին առևտուրը տեղի է ունենում բավականին մեծ ծավալներով։
Ավելին, այս երկրներում հայկական ապրանքների նկատմամբ պահանջարկից բացի, առկա է նաև արտասահմանից միգրանտներից տրանսֆերտների փոխանցումների ֆենոմենը։ Իսկ դա Հայաստանի տնտեսության համար ամենակարեւոր գործոնն է, քանի որ դրանց բացարձակ արժեքներով տրանսֆերտների ծավալները համադրելի են հայկական արտահանման ծավալների հետ։
Հայաստանի արտահանում
Հայաստանից ամենաշատ արտահանվող ապրանքները՝ նվազման կարգով.
• Հանքաքարեր և թանկարժեք մետաղներ
• Ծխախոտային արտադրանք
• Ալկոհոլային արտադրանք
• Ալյումին և դրանից պատրաստված արտադրանք
• Հագուստի իրեր
• Վառելիք և նավթ
• Մրգեր
• Անասնաբուծական արտադրանք
Հայաստանից ապրանքներն ամենաշատն արտահանվում են Ռուսաստան (26%)։ Այնուհետև, նվազման կարգով՝ Շվեյցարիա, Չինաստան, Իրաք, Բուլղարիա, Նիդեռլանդներ, ԱՄԷ, Իրան, Հնդկաստան, ԱՄՆ:
Մինչև հիմա հայկական արտահանումն ակտիվորեն զարգանում և ավելացնում է իր ծավալները։ Սա կապված է թե՛ երկրի քաղաքական համակարգի, թե՛ միջազգային պայմանագրերի կնքման, թե՛ ընդհանրապես հայկական արտադրանքի մասսայականացման հետ։
